Ο θρύλος των καλλιστείων της Κασσιανής

Ο θρύλος-μύθος της δήθεν υποψηφιότητας της Κασσιανής στη διαδικασία εκλογής συζύγου του αυτοκράτορα Θεοφίλου (829-842) μαρτυρείται από τους χρονογράφους Γεώργιο Αμαρτωλό, αρχές του 10^ου αιώνα, και από τον Συμεών Μάγιστρο, περί τα τέλη του 10^ου αιώνα και αργότερα τον 11^ο αιώνα από τον χρονογράφο Γεώργιο Κεδρηνό. Κατά τους χρονογράφους, η μητέρα του Θεόφιλου (κατά τον Κεδρηνό μητρυιά) Ευφροσύνη, θέλησε να δώσει σύζυγο στον Θεόφιλο, για αυτό και οδήγησε στα ανάκτορα εκλεκτές παρθένους, από μεγάλους οίκους της Αυτοκρατορίας ορισμένη ημέρα για να εκλέξει ο γιος της την ωραιότερη από αυτές μεταξύ των οποίων ήταν η Κασσιανή και η Θεοδώρα από την Παφλαγονία. Κατά τη συνήθεια, η Ευφροσύνη έδωσε στο Θεόφιλο ένα χρυσό μήλο, για να το επιδώσει εκείνος στην εκλεκτή της καρδιάς του. Ο Θεόφιλος βαστάζων στα χέρια του το χρυσό μήλο και « τῷ κάλλει τῆς Εἰκασίας ἐκπλαγείς» και πριν της χαρίσει το μήλο της είπε : «ὡς ἄρα ἐκ γυναικός ἐρρύη τὰ φαύλα» εννοώντας την Εύα και η Κασσιανή πολύ εύστοχα απάντησε: «ἀλλά καί διά τῆς γυναικός πηγάζει τά κρείττονα» εννοούσα τη Θεοτόκο. Η απάντηση αυτή πλήγωσε το γόητρο του Αυτοκράτορα και έδωσε το μήλο στη Θεοδώρα από την Παφλαγονία. ( « Θεοδώρᾳ δὲ τό μῆλον ἐπέδωκεν ἐκ τῆς Παφλαγονίας» ). [1] Στη συνέχεια παρατίθεται το απόσπασμα από το έργο του Γεωργίου Μοναχού που αφορά την Κασσιανή.[2]

Το συγκεκριμένο όμως επεισόδιο μεταξύ Θεοφίλου και Κασσιανής αμφισβητείται έντονα. Αρχικά, το επεισόδιο αυτό, το οποίο μαρτυρείται τον δέκατο αιώνα έλαβε χώρα το 829-30 και όχι το 822-3, όπως πολλοί ισχυρίζονται. Αυτό προκύπτει από το γεγονός ότι ο γάμος του Θεόφιλου με τη Θεοδώρα έγινε στις 5 Ιουνίου του 830, Κυριακή της Πεντηκοστής, ενώ η Κασσιανή, όπως προέκυψε από την επιστολογραφία της με τον Θεόδωρο Στουδίτη, είναι μοναχή πριν από το 826. Άλλωστε, εάν το επεισόδιο αυτό είχε ιστορική βάση, θα έπρεπε βέβαια να περιλαμβάνεται στο βίο της αγίας Θεοδώρας. Κάτι τέτοιο δεν συμβαίνει και άρα τα δήθεν «καλλιστεία» υποψηφίων συζύγων του Θεοφίλου δεν έγιναν ποτέ.[3]

Πάντως, η στιχομυθία που αποδίδεται στην Κασσιανή δείχνει πως οι Βυζαντινοί χρονογράφοι συνόψιζαν στο πρόσωπό της τη Βυζαντινή εύστροφη και μορφωμένη γυναίκα, που γνώριζε να επιχειρηματολογεί σε θεολογική βάση και να προασπίζει έτσι την θέση της. [4]

---

[1] Μπάκος, Κασσιανή, η οσία και υμνωδός, 295.

[2] Γεώργιος Μοναχός ή Αμαρτωλός, Χρονικόν Σύντομον, PG 110, 1008. «Θεόφιλος ἐβασίλευσεν ἔτη ιβ΄, ἡ δὲ μήτηρ αὐτοῦ Εὐφροσύνη ἀποστείλασα ἐν πᾶσι τοῖς θέμασιν ἤγαγεν κόρας εὐπρεπεῖς πρὸς τό νυμφοστολῆσαι Θεόφιλον τόν υἱόν αὐτῆς, ἀγαγοῦσα αὐτὰς ἐν τῷ παλατίῳ εἰς τὸν λεγόμενον Μαργαρίτην τρίκλινον, δέδωκε Θεοφίλῳ χρυσοῦν μῆλον, εἰποῦσα ὅτι εἰς ἥν ἀρεσθῆς ἐπίδος τοῦτο αὐτῇ. ἦν δέ τις ἐξ εὐγενῶν ἐν αὐταῖς κόρη ὀνόματι Ἰκασία, ὡραιοτάτη πάνυ, ἥν ἰδών Θεόφιλος, ὑπεραγασθείς αὐτήν τοῦ κάλλους, ἔφη «ὡς ἄρα διά γυναικός ἐρρύη τά φαύλα». ἡ δέ μετ’ αἰδοῦς πως ἀντέφη «ἀλλά διά γυναικός πηγάζει τά κρείττονα», ὁ δέ τῷ λόγῳ τήν καρδίαν πληγείς ταύτην μέν εἴασεν, Θεοδώραν δέ τό μῆλον ἐπέδωκεν, οὔσῃ ἐκ Παφλαγόνων… Καί ἡ μέν εἰρημένη Ἰκασία τῆς βασιλείας ἀποτυχοῦσα μόνην κατασκεύασεν εἰς ἥν ἀποκειραμένη ἀσκοῦσα καὶ φιλοσοφοῦσα καὶ Θεῷ μόνῳ ζῶσα διετέλεσεν μέχρι τέλους ζωῆς αὐτῆς. ἥ καί συγγράμματα αὐτῆς πλεῖστα καταλέλοιπεν».

[3] Μπάκος, Κασσιανή, η οσία και υμνωδός, 296-297.

[4] Τσιρώνη, Κασσιανή, η υμνωδός, 14.